Zoals het bedoeld is
“Leven we in een rechtvaardige wereld? Als ik denk aan het begin van de Bijbel - wat ik lees als een loflied op de schepping, ‘zoals het bedoeld is’ - wordt de mens aangewezen als de hoeder van de wereld; maar we verkloten het, keer op keer weer”, zegt pastor Rosaliene Israël in deze podcast.
Wij mensen zijn, gemiddeld genomen, misschien wijs. Het bracht ons geneeskracht, het heeft ons naar de maan heeft gebracht, energie verschaft. Ja, wij hebben veel wijsheid in pacht. Maar het is zo gericht op ons eigen belang dat we het grotere plaatje negeren. We lijden allemaal aan het calimero-effect. Zo zegt China als het onze Schepping betreft: Nu is het onze beurt om de aarde te vervuilen, daarna zullen we weleens zien of we ook een duurzaam ingerichte wereld kunnen helpen creëren.
Psychiater Damiaan Denys: “We voelen ons vaak tekort gedaan. De ander wel en ik niet. Waarom krijgt die zoveel? Maar niet iedereen is gelijk. zo werkt de samenleving niet”.
Niet iedereen is gelijk, maar volgens de universeel opgestelde rechten van de mens, moeten we de waardigheid van ieder individu respecteren. Een van de grondleggers van dit gedachtegoed was de filosoof Immanuel Kant. Eenieder, zo stelde hij, heeft de plicht zichzelf en ieder ander met respect te behandelen.
Arnon Grunberg zegt daarover: “Het begint ermee te erkennen dat je zelf niet de enige maat der dingen bent. Je hebt oog voor de belangen en verlangens van anderen. Zonder te ontkennen dat in een wereld leeft die ook competitief is.” Het noodlot houd je niet tegen. “Als ik morgen parkinson krijg, waardoor ik veel dingen niet kan doen, is dat moeilijk rechtvaardig te noemen. Maar omgekeerd kun je je afvragen: waarom treft het geluk mij dat ik niet in Mali ben geboren?”
Je dienstbaar opstellen naar de ander, naar de Schepping. Het was het grootste verkooppunt van Jezus. De ander ook een plekje onder de hemel gunnen; dat klinkt als een redelijk voorstel. Maar het ligt ook gevoelig. Niet voor niet noemde Plato rechtvaardigheid de kroon op de andere deugden. Emma Cohen de Lara: “Deugden zijn interne verworvenheden. Volgens Plato is de kosmologische orde redelijk en kan iedereen die kennen. Zodra dat het geval is, is je ziel in harmonie. Dan ben je er. Maar de werkelijkheid is complex. Wat vooraan staat voor Plato is dat het redeneren en ook het gesprek daarin cruciaal is. Dus we vooral erover nadenken en erover spreken. en dan: wat te doen en hoe te handelen?”
Onze zeven gasten rechtvaardigen deze aflevering hun gedachten over het kroonjuweel van de platonische deugden.
--------
1:02:26
--------
1:02:26
De derde deugd: Wijsheid
“Als ik de wijsheid in pacht had”
Van het orakel van Delphi kreeg Socrates te horen dat hij de meest wijze man op de aardbol was. Maar wijs als hij was, kon Socrates het haast niet geloven en ging op onderzoek uit.
In een strip van Paul Faassen over de weelderige tijd waarin we leven, zegt de ene rat tegen de andere: “Jaa, je houdt veel tijd over voor zelfontplooiing!”. Waarop de ander reageert: “Neuken bedoel je”. Wat is het toch in ons mensen? Alsmaar dromen over zelfontplooiing, om te stranden bij het beoefenen van de geneugtes. De passieve houding van het gezegde spreekt boekdelen ‘Als ik de wijsheid in pacht had’…
Ik wil graag een lans breken voor de film Independence day als modern visionaire klassieker. Ruim tien jaar voor Al Gore met zijn documentaire An inconveniënt truth kwam, voorspelde deze film reeds wat ons te wachten staat als we op de huidige voet verder leven.
Het plot: Aliens (lees: de mens) willen onze planeet overnemen en zeggen tegen de president van de Verenigde Staten dat ze als sprinkhanen de aarde zullen leeg roven van al haar energie om erna door te hoppen naar de volgende planeet.
Even ervoor blijkt de mens allang te weten dat de aliens eraan zouden komen door een gecrasht ruimteschip, maar ze hielden het geheim omdat ‘men’ het niet wilde weten.
De boodschap van de film: wanneer alle landen eendrachtig de gezamenlijke vijand aanpakken, komt er vrede op Aarde.
Tot zover de utopie. Helaas worden we geconfronteerd met de dystopische realiteit van de mens die het liefst z’n kop in het zand steekt volgens het eeuwenoude Augustinus-adagium “Geef me matigheid, maar nu nog niet”. Hoe leef je, als je zoals de mens niet prudent bent?
Plato-expert Emma Cohen de Lara “De Grieken zijn functioneel in het denken. Als je deugden mist, dan disfunctioneer je. Je ontwikkelt niet als mens, maar struikelt door het leven.“
‘Let er dus goed op welke weg u bewandelt, gedraag u niet als dwazen maar als verstandige mensen. Gebruik uw dagen goed’, staat er in de bijbel. Mooi gezegd, maar waar vinden we de route naar het gewenste pad? Hoe raken we in staat onze daden te wegen en ze naar waarde te kunnen schatten? Hoe worden we wijze, voorzichtige mensen?
Onze zeven gasten orakelen ons door hun gedroomde landschappen. Zo neemt jezuïet Bastiaan van Rooijen ons mee op zoektocht naar de wijsheid middels de bijbelse Job. “Job durft na te denken. De God waarmee je een contract kunt afsluiten bestaat niet. Maar wie is God dan? Het antwoord wat Job krijgt is een manifestatie van God in de natuur. Hij zegt: kijk om je heen: het leven gaat verder. Je wordt uitgenodigd daaraan deel te nemen.”
--------
1:05:35
--------
1:05:35
De tweede deugd: Moed
‘Waar zijn de helden?’ Zo’n twintig jaar geleden circuleerde lange tijd een Postbus 51 reclame met deze prangende vraag. ‘Moed moet’ was het slotpleidooi van de commercial. Twee decennia later luidde een kop in de krant naar aanleiding van het overlijden Peter R. de Vries ‘De laatste moedige Nederlander is gestorven’. De moed lijkt diep in onze polderschoenen geschoven.
“Vroeger draaide alles om moed. In de klassieke literatuur; Achilles, de Griekse tragedies. Je leven op de weegschaal leggen voor een principe. Nu lees ik nergens meer, het is weg!” zegt Damiaan Denys.
Terwijl de Iraanse vrouwen en mannen ons eraan herinneren wat het strijden voor je mensenrecht inhoudt, lijken wij de katalysator te ontberen om het ontstoken vonkje van onze voorouders brandend te houden. Of beter: met het behalen van een bepaald comfortplafond is de katalysator weggeredeneerd. “De helden van tegenwoordig strijden voor hun eigen genot. In die zin zijn wij allen helden.” vat Arnon Grunberg cynisch onze worsteling met het leven in het na-oorlogse Europa samen.
Het Griekse woord ethos, staat oorspronkelijk voor het leger - het holletje waarin een haas woont. Deze maakt de haas door zich razendsnel rond te draaien in hoog gras, zodat het opgerolde gras naar diens lichaam gevormd wordt.
Zo beschouwd trachten óok wij ons leven tot een huis te maken. Een die ons beschermt; niet alleen tegen de vijand, maar ook tegen eenzaamheid en vervreemding van de ander en onszelf. Een huis, waarin wij in staat zijn onze verlangens en ons handelen te interpreteren. De deugd is volgens Aristoteles een houding, in het latijn, habitus.
“Moed gaat om het kunnen beheersen van je angsten”, zegt filosoof Emma Cohen de Lara. “Je mag best bang zijn. Maar een goede strijder is alleen op gepaste momenten bang.” Daarom is moed tonen je gebreken onder ogen durven zien, ervaart Garmt Haakma keer op keer, die zijn bierbrouwerij oprichtte om mensen met afstand tot de arbeidsmarkt een werkplek te geven. “Moed is een van de deugden die ik de mensen hier toedicht. Ze hebben de moed gehad hier binnen te komen en zeggen: ik heb een handicap. Ik kan sommige dingen moeilijk leren. Ze stappen letterlijk en figuurlijk de drempel over. ze willen graag erbij horen.”
De vraag is of je durft te vechten voor je innerlijk kompas, tegen de beperkingen die je ervaart? Hoe stellen we onszelf in staat, om met een onbevangen houding de fundamenten waarop we onze veilige woonplaats hebben gebouwd te waarborgen? In deze podcast reizen we als baby Mozes naakt in een biezen mandje langs onze angsten en gaan op zoek naar onze innerlijke kracht.
‘Hoe te leven?’ dat is de essentiële vraag in de deugdenethiek. Volgens Plato kan die vraag beantwoord worden "door het leven te onderzoeken. Want het niet onderzochte leven, is geen leven voor een mens”.
Hoe wil ik leven opdat ik gelukkig word? En hoe lukt dat in een maatschappij die ik met anderen deel? Op zoek naar hoe deze ontdekkingscyclus van zelfontplooiing te doorlopen valt, gaat maker Guido Attema met zeven ervaringsdeskundigen in gesprek. Te weten Arnon Grunberg, Damiaan Denys, Tamarah Benima, Bastiaan van Rooijen sj, Emma Cohen de Lara, Rosaliene Israël en Garmt Haakma
Netherlands