Als klein meisje zit Elma met gespitste oren stiekem te luisteren naar de verhalen van haar ouders over de oorlog. De verhalen komen regelmatig naar boven in gezelschap van familie en vrienden. Als Elma later naar de kunstacademie gaat, begint ze dieper te graven in dat oorlogsverleden. Ze verbeeldt de verhalen van haar familie in haar schilderijen en opent daarmee ook weer nieuwe deuren. Met haar kunst maakt ze de oorlog bespreekbaar en reconstrueert ze herinneringen voor degenen die het moeilijk vinden woorden te geven aan de verschrikkingen die ze hebben meegemaakt.
Elma zelf herinnert zich er niets van. Ze was nog maar een baby van 6 maanden oud, toen de VN ‘safe area’ Žepa, het stadje waar haar ouders met haar en haar broertje wonen, werd aangevallen.
Het is dan 27 juli 1995, twee weken na de val van Srebrenica. Door een combinatie van factoren, vindt er in Žepa geen herhaling van Srebrenica plaats. Hoewel alle burgers gedeporteerd worden, volgt er geen massamoord zoals in Srebrenica. Duizenden mensen worden gered van de dood. Maar Žepa is na de oorlog nooit meer geworden wat het ooit was.
--------
35:54
--------
35:54
#9 - Aflevering 9: Ines. Aan de andere kant van de frontlinie
Toen de oorlog in Mostar uitbrak, zat Ines bij haar opa en oma. Haar ouders en haar broertje woonden op een steenworp afstand in dezelfde stad, maar de frontlinie scheidde hen zo’n twee jaar van elkaar. Ines’ broertje vroeg via brieven om eten, omdat ze aan de andere kant zoveel honger hadden en Ines breidde een muts voor haar vader, zodat hij het niet koud zou hebben aan de frontlinie.
Ines komt uit een familie van mensen met allerlei verschillende achtergronden. Haar vader, die half Kroatisch, half Servisch is, besloot zich aan te sluiten bij het Bosnische leger. Niet omdat hij wilde vechten, maar omdat hij het multi-etnische Bosnië wilde verdedigen. Uiteindelijk realiseerde hij zich dat dit land, wat hij kende uit zijn jeugd, niet terug zou komen. Hij besluit samen met zijn gezin te vluchten, om zijn kinderen een toekomst te geven.
De nationalisten konden de familie van Ines niet verdelen, maar de oorlog heeft er wel toe geleid dat ze nu verspreid over de wereld wonen. En Ines mist haar oma nog elke dag.
--------
34:19
--------
34:19
#8 - Aflevering 8: Fahro. De verzetsstrijder
Terwijl de meeste mensen in Bosnië en Herzegovina de oorlog niet zagen aankomen, had Fahro als politieman door dat het mis zou gaan. Van de ene op de andere dag werd het politiebureau waar hij werkte overgenomen door Serven. Hij vluchtte naar het nabijgelegen Srebrenica en maakte samen met andere lokale politiemannen een plan om verzet te organiseren.
Lange tijd lukte het ze weerstand te bieden tegen de Bosnisch Servische troepen. Als Srebrenica door de VN wordt aangewezen als veilig gebied, wordt het wat rustiger op de frontlinie. Maar uiteindelijk valt Srebrenica en vlucht Fahro samen met 15.000 anderen door de bossen naar veilig gebied. Een tocht van een week, waarbij hij continu te maken krijgt met beschietingen, hinderlagen en extreme honger en dorst.
Hij overleeft het, maar duizenden anderen, onder wie zijn broer, niet.
--------
44:37
--------
44:37
#7 - Aflevering 7: Azemina. Vasthouden en nooit loslaten
Stiekem luisterde de 8-jarige Azemina mee met de volwassenen en ze merkte: er is iets mis. Maar dat haar zorgeloze leven van de ene op de andere dag veranderde in een horrorfilm, kon ze niet bevatten. Ruim drie jaar zat ze met haar familie vast in Srebrenica, dat afgesloten was van water en elektriciteit, waar bijna geen eten en medicijnen waren en de stad werd continu aangevallen.
Toen de VN-militairen kwamen werd het iets rustiger. Maar uiteindelijk werd de stad ingenomen door Bosnisch Servische troepen. Azemina werd met haar moeder, broertje en andere familieleden gedeporteerd. Haar vader vluchtte door de bossen.Tijdens de angstige momenten zei haar moeder elke keer tegen haar kinderen: vasthouden en nooit loslaten.
--------
48:27
--------
48:27
#6 - Aflevering 6: Nick. Dit nooit meer
Toen Nick Ismir, zijn huidige partner, in 2008 tegen het lijf liep in een cafe in Nederland, had hij nooit kunnen denken dat hij nu met een verzameling aan honden en katten in een huis in Bosnië zou zitten.
De schrijver en theatermaker heeft zijn leven gewijd aan het doorvertellen van de verhalen over de Bosnische genocide. Dat deed hij onder andere in een theatervoorstelling over Ismir, die jarenlang in belegerd Sarajevo zat en uiteindelijk via de tunnel kon ontsnappen.
Ook al heeft hij zelf de oorlog niet meegemaakt, door het aanhoren van de verhalen is Nick getuige geworden en draagt hij een stukje van de pijn van de mensen om zich heen.
Dertig jaar geleden werd Srebrenica onder de voet gelopen door het Bosnisch-Servische leger. In vijf dagen tijd werden meer dan 8.000 mensen vermoord en duizenden gedeporteerd. Veel gevluchte Bosniërs vonden hun thuis in Nederland. De afgelopen jaren lag de focus vooral op de Nederlandse blauwhelmen die aanwezig waren bij de val van Srebrenica. Maar wie zijn de Bosnische Nederlanders die deze geschiedenis met zich meedragen?
In De 11 stemmen van Srebrenica gaan journalist en Balkanexpert Marjolein Koster en genocide-deskundige en Srebrenica-overlevende Alma Mustafić op zoek naar hun verhalen. Hoe leef je verder met een oorlogsverleden in een maatschappij die jouw geschiedenis niet kent of begrijpt? En wat kunnen wij leren als we écht naar hen luisteren?
Een productie van Marjolein Koster, Alma Mustafić en OVT (VPRO) voor NPO Radio 1. Mede mogelijk gemaakt o.a. door het Mondriaan Fonds en de gemeente Utrecht.
Netherlands