🎧 # 193 De kern van wetenschap: vertrouwen in het kritisch omgaan met kennis
De kern van wetenschap: vertrouwen in het kritisch omgaan met kennisOp veel plekken staat de waardering van wetenschappelijke kennis onder druk. In Nederland doen wetenschappers het in elk geval nog beter dan journalisten en politici. Het vertrouwen in de wetenschap is de laatste tijd zelfs iets gestegen. Maar er is wel een tweedeling. In 2025 heeft een derde van het publiek een groot vertrouwen, 15 procent geeft de wetenschap een onvoldoende. Slechts 20 % van het publiek vertrouwt de manier waarop journalisten wetenschap weergeven. En wat politici van wetenschap bakken vertrouwt nog geen 10%. Dat krijg je, als politici selectief winkelen in wetenschappelijke resultaten, niet om kunnen gaan met onzekerheid, of nog erger, eigenlijk helemaal niet snappen hoe wetenschap werkt.Wetenschap bestaat uit het stellen van vragen en bedenken hoe je die vraag kan beantwoorden. Daarvoor doe je onderzoek, waarbij je uitkomsten accepteert, ook als die tot een onverwacht of niet eenduidig antwoord komen. Bij dat alles stel je je open voor kritiek. De socioloog Robert Merton heeft een aantal principes voorgesteld waaraan goede wetenschappelijke resultaten zouden moeten voldoen. (1) Het gaat om openbare en gedeelde kennis; (2) De kennis is universeel en verkregen onafhankelijk van de persoonlijke achtergrond van de onderzoeker; (3) de kennis moet belangeloos zijn, niet afhangen van eigen- of groepsbelang.(4) Onderzoekaanpak en resultaten moeten opengesteld zijn aan toetsing en kritiek van andere wetenschappers. Daaraan zijn later nog eisen van originaliteit en oprechtheid toegevoegd. Ook al is de wetenschappelijke kennis het beste wat we hebben, er zitten wel haken en ogen aan de hiergenoemde principes .Volg de podcast en word gratis lid via mennoenerwin.nl voor meer natuur en wetenschap verhalen. abonneer je daar ook op de nieuwsbrief met 5 tips over Teken.We hebben een kleine aanpassing gedaan:Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met 5 tips over het onderwerp zowel in het nederlands als het engels.Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten. Get full access to Menno en Erwin about Nature and Science at www.mennoenerwin.nl/subscribe
--------
33:23
--------
33:23
🎧 # 192 Blauwalgen zijn geen algen maar wel blauw; en ze zijn net zo bijzonder als vervelend
Blauwalgen zijn geen algen maar wel blauw; en ze zijn net zo bijzonder als vervelend Omdat deze blauwgroene eencelligen zonlicht kunnen omzetten in energierijke stoffen en zuurstof (fotosynthese) werden ze ooit voor algen versleten. Maar in werkelijkheid zijn ze veel simpeler dan algen, het zijn eencelligen zonder celkern. Nu worden ze tot de cyanobacteriën gerekend. De blauwe kleur komt door de stof fycocyanine. Cyanobacteriën scheiden gifstoffen af. Vooral bij wat hogere watertemperatuur en een teveel aan voedingstoffen levert dat problemen op als er “algenbloei” ontstaat. Voor kinderen, en honden, is dat regelrecht gevaarlijk. Ze krijgen teveel water met toxinen binnen. Maar ook een volwassen zwemmer kan er behoorlijk ziek van worden. De cyanobacteriën leven al 3.5 miljard jaar op aarde. Ze vormden de oudste kalkstenen fossielen (stromatolieten) die we kennen. Door de productie van zuurstof zo vroeg in het ontstaan van leven op aarde hadden cyanobacteriën een enorme invloed op andere levensvormen. Behalve een eenvoudig fotosynthesesysteem hebben cyanobacteriën ook een ingenieuze dag en nachtklok. Die is gebaseerd op de terugkoppeling tussen drie eiwitten. Dat werkt heel anders dan de klokken van alle ingewikkelder levensvormen op aarde die door de erfelijkheidsdrager DNA een 24 uurs ritme maken. Maar ja, cyanobacteriën moeten zonder DNA uitkomen..Volg de podcast en word gratis lid via mennoenerwin.nl voor meer natuur en wetenschap verhalen. abonneer je daar ook op de nieuwsbrief met 5 tips over Teken.We hebben een kleine aanpassing gedaan:Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met 5 tips over het onderwerp zowel in het nederlands als het engels.Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten. Get full access to Menno en Erwin about Nature and Science at www.mennoenerwin.nl/subscribe
--------
15:15
--------
15:15
🎧 # 191 De beste thee gaat per kilo
De beste thee gaat per kiloThee is alleen thee als er Camellia sinensis op staat. Dat is de naam van de theeplant zoals die vooral in China en India, maar ook in Indonesië Kenia, Sri Lanka, Perzië en Turkije wordt verbouwd. Met koffie is echte thee de meest gedronken warme drank op de wereld. Thee werkt bloeddrukverlagend en heeft meer gunstige inhoudsstoffen. Maar het is een sprookje dat er geen cafeïne in een kop thee zit. Het is alleen de helft van wat in een kop koffie zit. De opmars van kruidenthee (zoals Rooibos of Kamille) verwarren de cijfers over theeconsumptie. Maar met een productie van haast 5 miljoen ton echte thee wint de theeplant het duidelijk. Drogen en oxideren van theebladeren levert zwarte thee op, zonder oxidatie ontstaat groene thee. Onder de top variëteiten geldt naast Assam (met een hoog cafeïne-gehalte) vooral Darjeeling, van de voet van de Himalaya, als de “champagne“ onder de theesoorten. Op initiatief van een Berlijnse hoogleraar is veertig jaar geleden de inventieve ‘Teekampagne’ opgezet. De teler krijgt een goede prijs, de thee-aanbouw is inmiddels biologisch, en de consument betaalt voor de allerbeste first flush Darjeeling minder dan voor een pakje matige supermarktthee. Hoe dat kan? Een kwestie van vaak thee drinken, de verkoop gaat per kilopak. .Volg de podcast en word gratis lid via mennoenerwin.nl voor meer natuur en wetenschap verhalen. abonneer je daar ook op de nieuwsbrief.We hebben een kleine aanpassing gedaan:Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met tips over het onderwerp zowel in het nederlands als het engels.Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten. Get full access to Menno en Erwin about Nature and Science at www.mennoenerwin.nl/subscribe
--------
16:29
--------
16:29
🎧 # 190 Wat is dat ‘s avonds voor een schril gepiep rond het huis?
Wat is dat ‘s avonds voor een schril gepiep rond het huis?Grote kans dat een huisspitsmuis in uw tuin rondloopt en zijn aanwezigheid kenbaar maakt. De huisspitsmuis is de meest voorkomende spitsmuis in ons land. Alleen op Vlieland en Terschelling moeten ze het zonder doen. Spitsmuizen zijn helemaal geen muizen, maar horen tot de insecteneters, net als de mol en de egel. Wat wel klopt is dat ze een spitse, en heel bewegelijke snuit hebben. Een andere, veel voorkomende collega is de bosspitsmuis, op het oog helemaal niet zo verschillend. Toch scheiden tientallen miljoenen jaren de beide soorten. De één is een wittandspitsmuis van de onderfamilie Crocidurinae. Die spitsmuizen, behalve de huisspitsmuis bijvoorbeeld ook de veldspitmuis, zijn voornamelijk nachtactief. Als ze rusten kunnen ze vooral in de ochtend en in de winter hun lichaamstemperatuur laten zakken tot wel onder de 18 graden Celsius. Deze soort dagelijkse winterslaap wordt torpor genoemd. De andere spitsmuizentak, zo’n 20 miljoen jaar ouder, zijn de roodtandspitsmuizen (onderfamilie . Soricinae). Behalve de bosspitsmuis zijn dat in ons land de waterspitsmuis, de dwergspitsmuis (5 gram!) en de tweekleurige bosspitmuis. Deze dieren, met een oranje randje aan de scherpe tandjes, zijn altijd warm en actief, dag en nacht, in een doorgaand ritme van een uurtje actief en een uurtje rust. Volg de podcast en word gratis lid via mennoenerwin.nl voor meer natuur en wetenschap verhalen. abonneer je daar ook op de nieuwsbrief met 5 tips over Teken.We hebben een kleine aanpassing gedaan:Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met 5 tips over het onderwerp zowel in het nederlands als het engels.Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten. Get full access to Menno en Erwin about Nature and Science at www.mennoenerwin.nl/subscribe
--------
14:45
--------
14:45
🎧 # 189 Oktober, vruchten en paddestoelen
Oktober, vruchten en paddestoelenWijnmaand is traditioneel de bij naam van oktober, de achtste maand van de oude Romeinen. Nu zijn de meeste wijndruiven tegenwoordig al geoogst in oktober, op de ‘Spätleses’ en de ‘Eiswein’ na. Maar het is ontegenzeggelijk nog steeds de maand van de vruchten. Daaronder zijn veel boomvruchten als dennenappels en de noten van beuk, eik, hazelaar en kastanje. Maar ook een grote variatie aan bessen, zoals meidoorn, vlier- en lijsterbes, maar ook een schoonheid als de vrucht van de kardinaalsmuts met zijn oranje zaden aan witte draden. Het is de tijd van het jaar voor verzamelaars en verstoppers als de schor schreeuwende gaaien, en de veel stillere bosmuizen en eekhoorns. Op de rijkdom van vruchten, komen heel veel vogelsoorten af, ook net aangekomen migranten als koperwieken en kramsvogels en soms spectaculair grote groepen vinken en kepen. De kans op nachtvorst is klein. De gemiddelde temperatuur zakt natuurlijk wel, naar zo’n 15 graden overdag. De zon schijnt 10-20 uur meer dan veertig jaar geleden, het zijn er nu 120-130 uur in de maand. De kans op warme dagen boven de 20 graden neemt toe. Als haast elke maand stijgt de neerslag, een dikke 80 millimeter is inmiddels heel normaal.Volg de podcast en word gratis lid via mennoenerwin.nl voor meer natuur en wetenschap verhalen. abonneer je daar ook op de nieuwsbrief met 5 tips over Teken.We hebben een kleine aanpassing gedaan:Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met 5 tips over het onderwerp zowel in het nederlands als het engels.Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten. Get full access to Menno en Erwin about Nature and Science at www.mennoenerwin.nl/subscribe
"Menno en Erwin Natuur en Wetenschap" verkent de fascinerende samensmelting van natuur en technologie.
Prof. Menno Gerkema deelt zijn diepgaande kennis, terwijl Erwin Balkema de meest prikkelende vragen stelt. Van de raadsels van AI en biologische klokken tot de schoonheid van onontdekte natuurgebieden, elke aflevering is een avontuur in wetenschap en natuur. Volg ons voor een reis door verbazingwekkende ontdekkingen en inzichten.
Jouw pad naar de wonderen van de natuur en de vooruitgang van technologie begint hier. www.mennoenerwin.nl/ www.mennoenerwin.nl
Netherlands