Een bijna volledig houten woongebouw waarin dertig procent van de woonruimte gemeenschappelijk is. Voor wooncoöperatie De Warren op Centrumeiland op IJburg heeft Natrufied Architecture een uiterst duurzaam en zeer collectief woongebouw ontworpen. In gesprek met architect Boris Zeisser van Natrufied Architecture over het gebouwontwerp.De hoeveelheid bos in Zweden is in de afgelopen eeuw toegenomen. Dat komt mede doordat er een verdienmodel onder ligt, vertelt Zeisser. De particuliere eigenaren van deze bossen kappen ieder jaar een klein deel van de bomen om dat als hout te verkopen. Ondertussen profiteert de natuur van al dat bos. Zeisser stelt: hoe meer we met hout bouwen, hoe meer er ook zal zijn en blijven.Voor Natrufied Architecture, dat hij samen met architect Anja Verdonk leidt, is de uitdaging momenteel om ook alle materialen rond de houten constructie biobased te maken. Als het om kelders, funderingen en geluidswerende massa gaat liggen daar nog stevige uitdagingen. Het lukt al wel vaak om de gevelisolatie biobased te maken, net als de afwerking van vloeren en gevels. Met een aantal boeren onderzoekt Natrufied Architecture momenteel of er nieuwe biobased materialen te vinden zijn die zonder al te veel bewerkingen als gevelmateriaal toegepast kunnen worden.Dan het woongebouw dat Natrufied Architecture voor De Warren ontworpen heeft. Dat woongebouw heeft een grotendeels houten draagconstructie bestaande uit glulam balken en kolommen, en wanden uit CLT richting de gangen en gemeenschappelijke ruimtes. De wanden tussen de verschillende woningen zijn juist niet uitgevoerd in massief hout om de grootte van de woningen in de toekomst nog te kunnen aanpassen.De gevel van De Warren is bekleed met hergebruikte houten beschoeiing en houten meerpalen uit de waterbouw. Keihard hout. Tussen en over die palen groeien klimplanten. Dat doen die planten vanuit plantenbakken die in de gevel opgenomen zijn en die automatisch geïrrigeerd worden. De gevels van het gebouw zijn nu nog kaal. Maar aan het eind van de zomer zal het er al heel anders uitzien, voorspelt Zeisser.De Warren is gebouwd in opdracht van een wooncoöperatie met dezelfde naam. Deze wooncoöperatie, die hier de juridische vorm van een vereniging heeft, blijft eigenaar van het gebouw en heeft als doelstelling om tot in lengte van jaren woningen aan te bieden tegen betaalbare huren.Omdat de bewoners geen eigenaar zijn van alleen hun eigen woningen, maar juist onderdeel zijn van een groter geheel, kan juist bij wooncoöperaties het eigen domein genuanceerd worden ten gunste van het gemeenschappelijke domein. Bij De Warren hebben de bewoners ervoor gekozen dertig procent van hun woonruimte gemeenschappelijk te maken. Zo ontstond ruimte voor een grote gemeenschappelijke woonkamer, gezamenlijke keukens op de verschillende verdiepingen, een gezamenlijke plek om ‘vanuit huis’ te kunnen werken, een gezamenlijke wasruimte, een gezamenlijke speelruimte voor de kinderen, een gezamenlijke muziekstudio (doos-in-doos), een gezamenlijke daktuin, en zo nog meer. Iedereen heeft wat kleinere eigen woonruimtes, maar kan gebruikmaken van in totaal 800 vierkante meter gezamenlijke ruimte.In Amsterdam betalen wooncoöperaties een andere prijs voor de grond dan ontwikkelaars die voor de vrije sector bouwen, net als dat woningcorporaties ook een andere grondprijs betalen, legt Zeisser uit. Hoewel de grondprijs nog steeds fors was, bleek het hier mogelijk dit woongebouw te realiseren. Op Centrumeiland van IJburg heeft Natrufied Architecture zelfs nog een woongebouw ontworpen voor een wooncoöperatie: De Torteltuin. Waar het woongebouw voor De Warren begin dit jaar opgeleverd is, daar moet de bouw van De Torteltuin nog beginnen. Qua opzet lijkt De Torteltuin wel op De Warren, vertelt Zeisser. Ook bij dat project is dertig procent van de ruimte gemeenschappelijk.Deze podcast wordt mede mogelijk gemaakt door AGC.

Toren van Babel is een maandelijkse serie binnen de Architectenweb Podcast. Hierin praat architect Daan Roggeveen (MORE Architecture) met ontwerpers, ontwikkelaars en andere experts die allemaal hun eigen perspectief hebben op hoogbouw. Doel is het antwoord vinden op de vraag: hoe maak je nu een echt goed hoog gebouw? De gast deze maand is architect en stedenbouwkundige Paco Bunnik, supervisor van de Zuidas in Amsterdam.Paco is opgeleid als architect en stedenbouwkundige aan de TU Delft. In het interview gaat hij in op zijn eerste kennismaking met de Dienst Ruimtelijke Ordening (tegenwoordig: Ruimte & Duurzaamheid) van de gemeente Amsterdam tijdens zijn studietijd. Hij vertelt over het Amsterdam van eind jaren negentig, en het begin van het werken aan de stad. Paco heeft lang gewerkt als architect, waarna hij de overstap maakte naar stedenbouw. Hij vertelt over het belang van het publieke domein, en de Amsterdamse traditie van het werken aan de stad. Paco heeft veel gewerkt aan en rond de IJ-oevers, en vertelt over de ontwerpmethode die hij heeft ontwikkeld in de Buiksloterham in Amsterdam Noord.  Sinds anderhalf jaar is hij supervisor van het hoogbouwdistrict Zuidas. Paco vertelt over het ontstaan van het gebied, de rol van de Zuidas in de stad, de grote opgaven die er spelen en over de rol van de supervisor daarin. Ook gaat hij in op de overeenkomsten en verschillen tussen de Zuidas en andere zakendistricten in Europa, zoals La Defense en Canary Wharf.  Tenslotte legt Paco uit hoe hij zijn manier van werken vanuit de Buiksloterham ook toe kan passen op de Zuidas. Luisteren dus!De foto bij de podcast is gemaakt door Jan Vonk Fotografie.Toren van Babel wordt mede mogelijk gemaakt door Stichting Hoogbouw.Idee & Presentatie: Daan Roggeveen (MORE Architecture) Productie & Techniek: Lieven Heeremans, Geert Vlieger Muziek: Job Roggeveen Reacties: [email protected]

Naast Powerhouse Company en RED Company heeft Nanne de Ru twee jaar geleden ook Construction Company opgericht. Projecten die zelf ontwikkeld en ontworpen worden, kunnen zo ook zelf gebouwd worden. Het bedrijf is een soort bouwmanagementbureau, legt Nanne in de podcast uit, dat als een hoofdaannemer alles coördineert. Voor de feitelijke bouw wordt samengewerkt met bouwpartners.Geen ‘of gelijkwaardig’ meer, legt Nanne uit; wat in de ontwerpfase uitgedacht is, dat moet gewoon worden gebouwd. Dus geen ‘inkoopvoordeel’ meer voor onderaannemers. Want daar lijdt de kwaliteit van de projecten echt onder en levert in het bouwproces heel veel onrust op. Het werkt gewoon veel beter, en ook veel plezieriger, als gewoon gebouwd wordt wat getekend staat.Met RED Company en Powerhouse Company wil Nanne projecten graag ‘omhoog redeneren’, dus beter maken en dan ook wat hoger in de markt zetten. Dat werkt vanzelfsprekend ook door in de bouw van projecten. Met Construction Company wil hij met zijn team ook daar de kwaliteit omhoog trekken.In projecten fungeert Construction Company als hoofdaannemer. Er werken werkvoorbereiders en uitvoerders. Het is een klein team. De feitelijke bouw wordt gedaan door gespecialiseerde bouwbedrijven: Fundex voor de funderingen, Byldis voor de prefab betonnen constructie en gevel, enzovoorts. Vanwege de andere manier van samenwerken noemt Nanne dit geen ‘onderaannemers’ maar ‘bouwpartners’.In Duitsland, Engeland en de Verenigde Staten wordt al veel op deze manier gewerkt, legt hij ook uit. Daar wordt het vaak ‘contract management’ genoemd. Vanuit haar vestiging in München heeft Powerhouse Company in Duitsland en Zwitserland op die manier ook twee grote woningen gerealiseerd. In Nederland inspireerde de bouw van Floating Office Rotterdam, dat feitelijk door verschillende bouwpartners gerealiseerd is, tot de oprichting van Construction Company nu twee jaar geleden.Het eerste project dat Construction Company gerealiseerd heeft, is het kantoor- en laboratoriumgebouw van Johnson & Johnson in Leiden. Begin dit jaar is het gebouw opgeleverd. In de podcast vertelt Nanne hoe die bouw is verlopen. Het project is ontwikkeld door RED Company, ontworpen door Powerhouse Company en gebouwd door Construction Company.Een van de projecten waaraan Construction Company momenteel werkt is de Baan Tower. De bouw van deze 150 meter hoge toren start in mei van dit jaar. De Baan Tower is een zeer uitgesproken voorbeeld van wat Nanne met het omhoog redeneren van projecten voor ogen heeft. De woontoren krijgt een zwart marmeren gevel, elementen in de lobby van bladgoud, ramen in de appartementen van 2,3 bij 2,3 meter… bovenop de laagbouw komt een zwembad voor de bewoners, er komt een yoga en fitness studio, een sauna en spa, en een bibliotheek waar bewoners thuis maar niet vanuit huis kunnen werken… het zal logischerwijs geen goedkope plek zijn om te wonen, maar dan heb je ook wel wat!Het enige dat vervolgens nog ontbreekt is dat de zelf ontwikkelde, zelf ontworpen en zelf gebouwde projecten ook zelf in eigendom gehouden worden, sluit Nanne af. Dat is de cirkel rond, stelt Nanne. Ook wat dat betreft vormde Floating Office Rotterdam trouwens de pilot. Het drijvende gebouw – waarin Powerhouse Company. RED Company en Construction Company ook in gevestigd zijn – is voor een deel ook zelf in eigendom gehouden.

Als CEO van De Zwarte Hond focust Ellen Schindler zich op het verder ontwikkelen van de cultuur van het bureau. Daarbij richt ze zich intern bijvoorbeeld op het versterken van kennisdeling, talentontwikkeling en inclusiviteit. Extern kijkt ze naar hoe het bureau kan reageren op maatschappelijke opgaven en ontwikkelingen, en ondersteunt ze de internationalisering van het bureau. Naast vestigingen in Rotterdam en Groningen heeft het bureau ook een vestiging in Keulen.Een van de speerpunten van Ellen Schindler is het versterken van de inclusiviteit in de branche en dan met name het verhogen van de participatie van vrouwen. Bij De Zwarte Hond ziet ze dat in junior functies nog relatief veel vrouwen werkzaam zijn. Maar in medior en senior functies ziet ze dat percentage stapsgewijs afnemen. In de negenkoppige directie van het bureau is Schindler zelfs de enige vrouw. Ze werkt er hard aan om dat om te buigen.Door de coronacrisis is hybride werken in de architectenbranche veel gewoner geworden, ook bij De Zwarte Hond. Dat biedt echt veel kansen, denkt Schindler. Hetzelfde geldt voor het borgen van een goede balans tussen werk en privé. Ook daar wordt bij De Zwarte Hond goed naar gekeken. Iets wat ook helpt is om bij de werving van nieuwe medewerkers altijd vrouwen in de selectiecommissie op te nemen.Maar uiteindelijk is er ook een ketenverantwoordelijkheid, stelt Schindler. Dat begint bij de opleidingen; welke verwachting wordt daar geschapen van de branche? Daarnaast gaat het over wetgeving, zoals de lengte van het vaderschapsverlof. En uiteindelijk gaat het ook over de gesprekken aan de keukentafel waarin de zorg voor kinderen wordt verdeeld. Iedereen staat vrij haar of zijn keuze te maken, benadrukt Schindler, maar om de participatie van vrouwen te verhogen moeten we niet alleen naar de vrouwen kijken, maar ook naar de mannen ernaast en eromheen. Uiteindelijk is het iets dat we alleen met z’n allen kunnen veranderen.Het versterken van de inclusiviteit is één van de zaken waar Schindler zich op richt bij De Zwarte Hond. In de podcast vertelt ze ook over alle andere zaken waar ze op inzet, zoals talentontwikkeling (bijvoorbeeld met mentoren), kennisdeling (via wekelijkse ontwerpreviews en een rijk intranet) en kennisontwikkeling (via eigen onderzoeken en publicaties). Ook de branding en grafische vormgeving van het bureau komt ter sprake. Als onderdeel van haar missie om onze leefwereld op alle vlakken te verbeteren heeft Schindler het initiatief genomen om een graphic novel te maken rond verleden, heden en toekomst van Rotterdam. Dit boek, Metro 010, wordt de komende vijf jaar onder alle brugklassers in Rotterdam uitgedeeld. De kennis over de eigen stad wordt zo sterk vergroot. Schindler hoop dat vanuit de stad zo een grotere betrokkenheid gevoeld gaat worden bij de verdere ontwikkeling van de stad. Iedereen kan daar namelijk een bijdrage aan leveren, benadrukt ze; de dat is van iedereen.In de podcast vertelt Schindler waar het idee voor de graphic novel vandaan kwam en hoe ze dat met verschillende schrijvers en vooral ook veel tekenaars – allemaal uit Rotterdam – heeft uitgewerkt. Het boek is ook in de (online) boekhandel verkrijgbaar en is nu al toe aan een tweede druk.Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door Reynaers Aluminium. Rond het 25-jarig jubileum van de Reynaers Projectprijs is een boek uitbracht. Onder de luisteraars van deze podcast worden tien exemplaren hiervan verloot. Wil je kans maken op één van die boeken? Stuur dan een mailtje naar [email protected]

Toren van Babel is een maandelijkse serie binnen de Architectenweb Podcast. Hierin praat architect Daan Roggeveen (MORE Architecture) met ontwerpers, ontwikkelaars en andere experts die allemaal hun eigen perspectief hebben op hoogbouw. Doel is het antwoord vinden op de vraag: hoe maak je nu een echt goed hoog gebouw? De gast deze maand is architect Adam Smit, partner bij ZZDP Architecten.Het vertrekpunt van het gesprek met Adam is zijn opleiding en werkervaring in Londen. In 2003 kwam hij terug naar Nederland om te gaan werken bij ZZDP Architecten. We spreken over de geschiedenis van het bureau, wat ‘architect-ondernemer’ zijn betekent, en over de belangrijke plek die hoogbouw inneemt in de ontwikkeling van het bureau.Adam vertelt over zijn ervaring met transformaties, met name ook van hoge gebouwen. We spreken over de transformatie van het voormalige ABN AMRO-kantoor in het Erasmuspark in Amsterdam tot hotel met dynamische plint en over de transformatie van een kantoortoren tot woontoren in Rijswijk.De transformatie of vernieuwing van hoogbouw kan een belangrijke impuls betekenen voor een gebied. Een voorbeeld daarvan is de vernieuwing van de Dreeftoren in Amsterdam Zuidoost, op steenworp afstand van de Amsterdam Arena en station Bijlmer Arena. Naast deze straks iets dikkere kantoortoren verrijst de hoogste woontoren van Amsterdam. De kantoor- en woontoren worden met elkaar verbonden door een nieuw plintgebouw. Het nu nog behoorlijk desolate werkgebied wordt zo getransformeerd tot een levendig stedelijk gebied.Wat is een goed getransformeerd hoog gebouw? Volgens Adam is het simpel: het moet gewoon beter zijn dan de bestaande situatie. Luisteren dus!Toren van Babel wordt mede mogelijk gemaakt door Stichting Hoogbouw.Idee & Presentatie: Daan Roggeveen (MORE Architecture) Productie & Techniek: Lieven Heeremans, Geert Vlieger Muziek: Job Roggeveen Reacties:  [email protected] beeld bij de podcast toont het ontwerp van ZZDP Architecten voor de transformatie van de Winston Churchill Tower in Rijswijk. De impressie van de toren is gemaakt door Pixelpool.